Wat is dit voor erfenis?
Uit de erfenis van mijn opa H.K.J. van den Bussche zijn al jaren geleden, naast vele uren 35mm en 16mm film, een aantal dozen met toverlantaarnplaten en een toverlantaarn tevoorschijn gekomen. De toverlantaarn zelf is voorzien van een elektrische lamp (110 volt), waardoor het ding ook heden ten dagen gebruikt kan worden als projector. Deze modificatie is met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid toe te schrijven aan mijn opa.
De gevonden platen waren een mix van onderwijsplaten en familie foto’s. De onderwijsplaten, zijn ingekleurde afbeeldingen van Europese bestemmingen en cultuur in houten dozen. Sommige op het kitscherige af. Deze platen zijn eind 2018 geschonken aan het Toverlantaarn museum te Heiloo (NH) waar ze er erg blij mee waren.
De andere platen betreffen “familie kiekjes” van familie van den Bussche. Het betreft platen van/in Den Haag rond 1900-1915 en Nederlands-Indië 1918 tot 1930.
De 35mm en 16mm films zijn door mijn oom Wim overgezet op video met behulp van zelfgebouwde apparatuur. Of alle film overgezet is is niet bekend maar de video transcriptie is later weer op DVD gezet. Na het overlijden van oom Wim is alle basis materiaal aan het Beeld en Geluid archief overgedragen.
De vader van voornoemde H.K.J van den Bussche (onze overgrootvader dus) was tot zijn pensionering in 1905 officier van gezondheid in het KNIL. Arts dus. Dankzij het militair stamboek is zijn levensloop vrij gedetailleerd terug te lezen. Hij had 4 kinderen, waarvan H.K.J. de jongste was en dus mijn opa, geboren in 1894.
Deze website is een poging om de gedigitaliseerde toverlantaarnplaten en glasnegatieven te delen teneinde meer informatie over de personen, omgeving en het jaartal te verkrijgen. Waar H.K.J. sr. gebruikt wordt is dat om mijn overgrootvader, geboren 1855, aan te duiden, dit ter onderscheiding van mijn opa H.K.J. die in 1894 is geboren. Voor de volledigheid zal waar het mijn vader betreft, H.K.J. jr. gebruikt worden (hij is van 1919).
De foto’s
Bij de foto’s is sprake van een serie glasnegatieven en meer dan 100 positieve dia’s in 8×8 cm dubbel glas. Deze kunnen vertoont worden met de aangetroffen toverlantaarn. Veel is onbekend. De eerste is wel duidelijk. We zien hier een statiefoto van de familie Dr. Hendrik Karel Jan van den Bussche sr. (geb. 1855). Deze foto is gedateerd aan de hand van de (geschatte) leeftijd van de kinderen. Zo schat ik de twee jongens (Jan Cornelis Dominicus, 1890 en Hendrik Karel Jan, 1894) op 10 en 6 jaar. Dan zou de foto omstreeks 1900 gemaakt zijn. Het oudste meisje is Wies (geb.1885 uit het eerste huwelijk van H.K.J. sr) en zou dan 15 jaar zijn, het meisje naast moeder Adriana, is Paulien (hier 8 jaar, geb. 1892).
Overzicht
De website is opgedeeld in een (lange) voorpagina en wat zijsprongen voor Jan Cornelis Dominicus en Hendrik Karel Jan. De voorpagina beslaat ruwweg de periode 1890-1909 toen de kinderen nog klein waren. De pagina’s voor Jan Cornelis Dominicus en Hendrik Karel Jan beslaan de jaren na hun trouwen (resp. 1920 en 1918) en hun loopbaan.
Militaire loopbaan in N.O.I.
De meest gedetailleerde bron is het militair stamboek. Dit heb ik kunnen inzien en fotograferen in het archief te Den Haag. Het dossier is maar een paar pagina’s groot maar voor de duidelijkheid heb ik de pagina’s ook in delen gefotografeerd. HKJ sr is na zijn opleiding tot militair arts uitgezonden naar Ned. Indië. Dat betekende vaak overplaatsingen. Ook is er 2 keer verlof verleend; beide keren wegens ziekte. Veel overplaatsingen zijn terug te vinden, alsmede de aankomst en verloven. Voor de originele scans, klik hier.
Tijdlijn tot pensionering
- 08-06-1855
Hendrik Karel Jan sr geboren te Goes - 1880
Hendrik Karel Jan sr afgestudeerd als KNIL officier geneeskundige dienst (arts) - 20-11-1884
Hendrik Karel Jan sr trouwt te Amsterdam met z’n nicht Henriette Carolina Johanna Dominicus van den Bussche - 10-12-1884
Vertrek naar Indië met het ss Conrad - 26-01-1885
Aankomst van HKJ en HCJ te Batavia - 02-02-1885
HKJ geplaatst bij het hospitaal te Willem I - 18-08-1885
HKJ overgeplaatst bij het hospitaal te Weltevreden - 11-09-1885
HKJ niet naar Weltevreden maar overgeplaatst naar Kedong-Kebo - 13-10-1885
Dochter Louise Henrietta Maria (Wies) geboren te Poerworedjo - 23-10-1885
Echtgenote Henriette Carolina Johanna overleden te Poerworedjo - 21-10-1886
HKJ overgeplaatst bij de geneeskundige dienst te Atjeh - 02-01-1888
Hendrik Karel Jan sr hertrouwt te Padang met Adriana Geertruida van der Haas - 19-01-1888
HKJ overgeplaatst bij het hospitaal te Semarang - 21-11-1888
Hkj overgeplaatst bij het garnizoen te Semarang - 05-12-1888
Dochter Henriette Louise geboren te Magelang - 12-09-1889
Dochter Henriette Louise (9 maanden oud) overleden te Oergaran - 11-11-1889
HKJ overgeplaatst bij het garnizoen te Salatiga - 22-08-1890
Zoon Jan Cornelis Dominicus geboren te Salatiga - 30-11-1890
HKJ bevorderd tot Officier van Gezondheid der 1ste klasse - 09-12-1890
HKJ overgeplaatst bij het hospitaal te Magelang - 12-10-1891
HKJ overgeplaatst bij het garnizoen te Ngawi - 23-01-1892
Dochter Pauline Henriëtte Johanna geboren te Ngawi - 11-08-1893
HKJ overgeplaatst bij het hospitaal te Pelantoengan - 15-05-1894
Zoon Hendrik Karel Jan geboren te Pelantoengan - 06-11-1895
HKJ overgeplaatst bij het hospitaal te Semarang - 09-01-1896
HKJ overgeplaatst bij het hospitaal te Salatiga - 18-03-1897
HKJ is twee jaar verlof naar Europa verleend wegens ziekte. Hij kan aanspraak blijven maken op bevordering tijdens de verloftijd - 08-04-1897
HKJ vertrokken naar Europa met ss Fransche Mail - 14-07-1897
HKJ benoemd tot vertegenwoordiger van N.I. op de 11de november 1897 te Berlijn te openen internationale lepra conferentie. Deze benoeming is om gezondheidsredenen in septenber1897 weer ingetrokken. - 21-04-1899
HKJ terug van ziekteverlof met het ss Koning Willem I en geplaatst bij het hospitaal van Soerabaja - 27-12-1899
HKJ overgeplaatst bij het hospitaal te Ciledom (Cheribon?) - 14-09-1901
HKJ overgeplaatst bij het hospitaal te Padang - 09-12-1901
HKJ is een verlof van 1 jaar wegens ziekte verleend. - 13-12-1901
Vertrokken naar Europa met ss Koningin Regentes - 07-10-1902
HKJ benoemd tot Dirigerend Officier van Gezondheid der 2de klasse - 20-06-1903
HKJ terug van verlof met het ss Prins Hendrik - 23-06-1903
HKJ geplaatst bij het hospitaal van Semarang - 30-04-1904
HKJ ter beschikking gesteld van de chef geneeskundige dienst - 09-05-1905
Hendrik Karel Jan eervol ontslagen uit militaire dienst met recht op pensioen per 04-06-1905. - 10-06-1905 Toegekend pensioen wordt vastgesteld op 2800 gulden per jaar. (Op 04-11-1918 zou het bedrag worden herzien. Het wordt nader vastgesteld op 3000 gulden per jaar ingaande per januari 1918. Op 13-02-1919 wordt dit bekrachtigd bij governments besluit).
Bron: militair stamboek (zie de scans eerder op deze pagina) en de gezinskaarten.
Vroege foto’s
Een aantal foto’s betreft een serie vermoedelijk van net voor 1900 gezien de kleine kinderen die erop voorkomen. Dit zou de laatste periode voor het pensioen van HKJ sr kunnen zijn. Het jongste kind (HKJ) is van 1894.
Van de huizen is moeilijk te zeggen of het om één en hetzelfde huis gaat. Op de foto in de studeerkamer staat een foto van Adriana op de kast.
Bootreizen
Om in Indië te komen moest je per boot van Amsterdam of Genua naar Batavia en natuurlijk ook terug naar Europa voor verlof. Die reis nam ruim een maand in beslag. In de loop der jaren zijn de bootreizen van de SMN online te vinden bij de Dordtenaar. Gecombineerd met de passagierslijsten in de (lokale) media, valt daarmee te herleiden wanneer en met welk schip de familie reisde. Hieronder de gegevens van de reis van HKJ sr. en zijn vrouw (Adriana) naar Indië na zijn aanstelling als militair arts bij het KNIL.
Naam passagier: H.K.J. van den Bussche en echtg.
Schip: Conrad
Herkomst schip: Amsterdam
Bestemming schip: Batavia
Informatie reis: Passagiers aan boord van het st. Conrad, bestemd te vertrekken van Amsterdam naar Batavia, 10 December 1884. Aankomst 2 maart 1885
Bron: Het nieuws van den dag : kleine courant 10-12-1884
Delpher artikel: HKJ-aangekomen-02-03-1885.jpg
Tevens is er een mededeling geplaatst waar de nieuw aangekomen officieren geplaatst worden. Hr. Portengen zat op dezelfde reis.
Na een aantal overplaatsingen krijgt HKJ sr. in 1897 twee jaar verlof wegens ziekte. Volgens het Mil. Stamboek wordt de reis naar Europa per “Fransche Mail” gemaakt in maart/april 1897. Deze reis heb ik helaas niet terug kunnen vinden behalve een mededeling in een krant en in het Mil. Stamboek. Niet in de passagierslijsten.
De reis terug naar Indië na de twee jaar verlof is wel vindbaar. Er worden 2 kinderen vermeld terwijl er ondertussen 4 kinderen zijn. Het kan zijn dat de SMN kinderen pas vanaf een bepaalde leeftijd meetelt. Ook is het denkbaar dat er kinderen bij familie is achter gebleven hoewel ik daar nooit iets over gehoord heb.
Naam passagier: de heer Dr. H.K.J. van den Bussche, echtg. en 2 kind.
Herkomst passagier: Genua
Schip: Koning Willem I
Herkomst schip: Amsterdam
Bestemming schip: Batavia
Informatie reis: per ss. “Koning Willem I” 18 Maart van Amsterdam naar Batavia (Uitgaande Passagiers; Nederlandsche Mail)
Bron: De Indische Mercuur nr. 11 1899
Knipsels
Gevonden in online bronnen, voornamelijk Delpher. Tussen de berichtjes staat ook de geboorte van eerste kind van HKJ sr. en Adriana. Helaas is het nog voor haar eerste verjaardag overleden. Ook is er een melding van de geboorte van de oudste zoon Jan Cornelis Dominicus in 1890.
Er wordt gewag gemaakt van deelname van HKJ sr. aan een Lepra conferentie in Berlijn. Hij is voor verlof toch al in Nederland. Hij moet een autoriteit zijn geweest op dat gebied. In het stamboek (zie het hoofdstuk getiteld “Militaire loopbaan”) is dit ook terug te vinden.
Na de KNIL de SMN
Er is sprake van een dienstverband na pensionering bij het KNIL namelijk bij de Stoomvaart Maatschappij Nederland als scheepsarts. Ik heb dat nergens kunnen verifiëren, helaas. Enige aanwijzing is de foto van HKJ sr. met pet. Het embleem op de pet vertoont duidelijk overeenkomst met het embleem van de SMN.
Tweede aanwijzing is een inscriptie in de vergulde kast van een vestzak horloge, geschonken uit dankbaarheid van een patiënte (ene Mary Schuurman) in 1914. Het uurwerk is verloren gegaan tijdens een poging tot reparatie (reparateur overleden, pas na jaren ontdekt…). Het verhaal van het horloge heb ik lang geleden van mijn vader (HKJ jr) gehoord.
In Nederland
Een aantal foto’s in de sneeuw van tieners(?), betreffen misschien een schoolklas of buurtkinderen. Op het strand lijkt mij een clubje hobby fotografen. Links op de deze strandfoto meen ik mijn opa (HKJ geb. 1894) te herkennen (geruite pet) als jongetje van ongeveer 12 jaar wat de foto zou dateren op 1906. Dit is kort na de pensionering van mijn overgrootvader van het KNIL in 1905.
De foto’s “Op straat” roepen de vraag op: WAAR? De rioolbuis duidt op een wijk in aanbouw. Op de foto met de meiden met fiets staan wellicht aanknopingspunten: woningbureau Zorgvliet. Wanneer was dat hier gevestigd?
Er heeft rond 1910(?) op een stormachtige dag een ongeluk met de stoomtram (duinlijntje?) plaatsgevonden op de keerlus aan het eind van de lijn. getuige drie foto’s. Een melding van dit voorval heb ik nergens kunnen terugvinden terwijl het er toch aardig heftig uitziet.
Op de foto met de hondenkar staan mijn overgrootmoeder Adriana met twee kinderen: mijn opa en zijn oudere zus. Het lijkt alsof ze op stap gaan. Op de foto met de goederenwagon is ook een muurreclame te zien.
Adressen
Aan de hand van gezinskaarten van de gemeente was het mogelijk de familie te volgen door den Haag. De gezinskaarten waren de voorloper van het bevolkingsregister. De volgende adressen ben ik tegengekomen:
- Vanaf 22-4-1912 Frankenslag 308
- Vanaf 5-5-1915 Galileistraat 81
- Vanaf 6-3-1916 Ant. Heinsiusstraat 32
- Vanaf 29-12-1917 v. Loostraat 12
- Vanaf 23-3-1918 Obrechtstraat 370
De kans is groot dat huizen niet meer bestaan omdat ze zijn gesloopt om in WO-II een tankgracht aan te leggen. Als de foto’s hetzelfde huis betreffen, heeft het een diepe tuin met een plantenklimrek aan de muur. Helaas heb ik geen gezinskaarten van deze periode gevonden, wel van iets latere datum. Daaruit blijkt dat de familie in dit deel van Den Haag is blijven wonen. Voor de scans van de gezinskaarten, klik hier.
De volgende galerij toont foto’s van huizen en/of buurten. De jongeman op de fiets is mijn oom Jan (J.C.D.) van den Bussche, de broer van mijn opa. Hij is geboren in 1890, is hij hier 16 of 17 jaar oud? De foto waar Jan op z’n kamer zit te studeren in een leerboek is dankzij de kalender aan de muur te dateren op juli 1907.
Tijdlijn na pensionering
- 11-07-1905 Hendrik Karel Jan verhuist naar den Haag. Adriana en Pauline Henriëtte (dan 14 jaar) verhuizen mee (de gezinskaart zegt 11-7-1904; zou dat een foutje zijn?)
- 16-09-1912 Hendrik Karel Jan (dan 19 jaar) komt van Deventer naar den Haag (Frankenslag).
- 29-7-1913 Jan Cornelis Dominicus (dan 23 jaar) komt van Almelo naar den Haag (Frankenslag). Hebben de heren in het oosten van het land hun studies of dienstplicht voltooid?
- 1916 Pauline (dan 24 jaar) trouwt met Hendrik Jan Hellendoorn
- 1917 Wies (dan 32 jaar) trouwt met Nicolaas Sijtse Modderman
- 1918 HKJ (dan 24 jaar) trouwt met Willemina Borel
- 1920 JCD (dan 30 jaar) trouwt met Trijntje Rensen
- 1926 Adriana overleden op 66 jarige leeftijd te Eindhoven
- 1933 HKJ sr overleden op 78 jarige leeftijd te Den Haag
Op het water
Er zijn veel foto’s waarbij water een belangerijke rol speelt. Weer is niet bekend waar dit is. Was er zoveel water en plassen in de buurt van Den Haag of zou dit een uitstapje naar bijvoorbeeld de Kaag zijn? Er wordt zowel geroeid als gezeild. Op een van de foto’s is een schildersezel te zien.
Nog meer water
Zoals reeds eerder is gezegd, zijn er veel foto’s op en rond het water. In de volgende galerij zijn geen hekenbare personen te zien maar wel strand, schepen, en kanalen. Er zijn relatief veel foto’s met militairen erop. Heeft dat te maken met de geboorte van Juliana? Zijn het demonstraties op het strand of malieveld? Het Kurhaus en de pier van Scheveningen zijn ook vastgelegd. Er is waarschijnlijk sprake zijn van “koop foto’s”. Die werden speciaal in de handel gebracht zodat men die kon vertonen aan kennissen die niet in het bezit waren van een projector.
Op straat
Verschillende straat foto’s. Standbeeld van musicus Richard Hol en plantsoentje. Zie wikipedia: https://nl.wikipedia.org/wiki/Richard_Hol. Het beeld is onthuld in 1906. Het beeld heeft in WO2 een andere plaats gekregen in den Haag aan de Groothertoginnenlaan.
Feest
Er is en hele serie foto’s van en feestelijke gebeurtenis; de geboorte van prinses Juliana op 30 april 1909. De foto’s van Wilhelmina en haar man zijn niet gemaakt door HKJ sr. maar vermoedelijk kant en klaar gekocht; ik heb die op meerdere plaatsen op internet gevonden. In Scheveningen waren meerdere feestelijke bouwwerken gemaakt op strategische punten vaak met een slogan of een grote “J”. Ook de tram reed versiert rond.
